Hikâye (Öykü) Nedir?

Hikâye Türleri

Olay Hikâyesi: Diğer adıyla Maupassant tarzı hikâye olan ve olayların belli bir sıraya göre geliştiği, coşkulu ve sürükleyici olup okurun ilgisini çekmeyi amaçlayan hikâyelerdir. Serim, düğüm, çözüm bölümü bulunur.

Yabancılarda Guy de Maupassant; bizde Ömer Seyfettin, Reşat Nuri Güntekin, Sabahattin Ali ve Refik Halit Karay önemli temsilcileridir.

Durum Hikâyesi: Diğer adlarıyla kesit, Çehov tarzı hikâye olan ve olayın çok önemsenmediği, kişilerin belirsiz bırakıldığı, o ana odaklanan ve sade dille yazılan hikâyelerdir. Gözleme çokça yer verilir ve okuyucunun hayal kurmasını sağlar.

Yabancılarda Anton Çehov; bizde Sait Faik Abasıyanık, Memduh Şevket Esendal ve Tarık Buğra önemli temsilcileridir.

Modern Hikâye: İnsanların her zaman gördüğü ancak düşünmediği olayların perde arkasını gözler önüne serer. Yozlaşmış tipleri, toplumsal sorunları felsefi bir yaklaşımla eleştiri ile okura geçmesini sağlar.

Yabancılarda Franz Kafka, Jean Paul Sartre; bizde Haldun Taner, Ferit Edgü ve Leyla Erbil önemli temsilcileridir.

Hikâyenin tanımını, hikâye türlerini ve Dünya ve Türk edebiyatında ilkleri öğrendiğimize göre kendi edebiyatımızın biraz daha derinlerine inip bizdeki hikâyeciğin nasıl geliştiğine biraz göz atalım.

Hikâye Türünün Türk Edebiyatındaki Gelişimi:

Dede Korkut Hikâyeleri

• Destandan halk hikâyeciliğine geçiş eseridir.
• Bir ön söz ve 12 hikâyeden oluşan eserin asıl adı Kitab-ı Dedem Korkut Alâ Lisan-ı Tâife-i Oğuzhan’dır. 15. yy.ın sonu ve 16. yy.ın başları arasında yazıya geçirildiği düşünülmektedir.
• Eserde nazım ve nesir iç içedir.
• Olayların anlatıldığı yerler düz yazı, duyguların yoğunlukta olduğu yerler ise şiir ile anlatılmıştır.
• Konusu Oğuzların iç çekişmeleri, mücadeleleri, olağanüstü varlıklarla savaşları, inanç ve değerleri, coğrafyalarıdır.
• Destandan Halk hikâyeciliğine geçiş olduğundan yaşanması mümkün olan olayların yanında olağanüstülükler de göze çarpar.
• Günümüzde oluşan üç nüshadan biri Vatikan’da, diğeri Almanya Dresden kitaplığında, bir diğeri ise 2019’da bulunan Kazakistan’ın Mangışlak şehrindedir.

Halk Hikâyeleri

• Sözlü kültür ile oluşturulan bu hikâyeler sonradan yazıya aktarılmıştır.
• Âşık olarak anılan anlatıcı tarafından halka açık yerlerde anlatılmıştır.
• Anonim nitelik taşır.
• Oluşma aşaması destanlarla benzerlik gösterir: Oluş dönemi, yayılma dönemi, derleme dönemi
• Nazım, nesir ve müzik iç içedir. Bazı bölümlerde olaylar anlatılırken bazı bölümlerde saz çalınıp şiir söylenmiştir.
• Halkın günlük yaşamda konuştuğu dil kullanıldığından anlaşılması kolay ve sadedir.
• Konuları daha çok aşk ve kahramanlık üzerinedir.
• Hâkim anlatıcının bakış açısıyla yazılmıştır.

1. A) Tanzimat 1. Dönem Hikâye Genel Özellikleri

• Genellikle acıklı konular işlenmiştir: Tutsaklık, zoraki evlilik, yanlış batılılaşma…
• Tesadüflere sıklıkla yer verilmiştir.
• Yazar kişiliğini gizlememiş, olay akışında araya girip dahil olmuş ve kendi yorumlarını katmıştır.
• Mekân İstanbul ve çevresidir.
• Kahramanları tek yönlüdür.
• Romantizm akımından etkilenmişlerdir.
• Letâif-i Rivâyât ve Müsâmeretnâme önemli eserleridir.

2.B) Tanzimat 2. Dönem Hikâye Genel Özellikleri

• Realizm akımının etkisiyle daha çok gerçekçi gözlemler yapmışlardır. Bu tutum hikâyelerde neden-sonuç ilişkisi kurmalarını sağlamıştır.
• Olağanüstülükler terk edilmiş olabilirlik hissi bırakılmasına önem verilmiştir.
• Samipaşazade Sezai ‘Küçük Şeyler’ hikâye kitabını bu dönem yayımlamıştır.
• Nabizade Nâzım, Samipaşazade Sezai, Recaizade Mahmut Ekrem önemli sanatçılarıdır.

Tanzimat Dönemi Önemli Sanatçıları

 1) Ahmet Mithat Efendi:

• Tanzimatın en üretken yazarıdır. Eserleri hem çok sayıda hem de farklı türdedir.
• Roman, hikâye, makale, anı, tiyatro, gezi, tarih, hukuk, felsefe, coğrafya vb. konularda 200’ye yakın eseri bulunan sanatçıya ‘Yazı Makinesi’ denmiştir.
• Edebi yönü güçlü eserler yazmak yerine öğretici eserler yazmayı tercih etmiştir.
• Halka ders vermeyi amaçlamıştır.
• Halkın anlayabileceği sade bir dil kullanmıştır.
• Hikâyelerinin sonunda mutlaka bir kıssadan hisse

Bazı Hikâye Eserleri: Kıssadan Hisse, Letâif-i Rivâyat, Gençlik…

    2) Nabizade Nazım:

• Natüralizm ve realizm akımlarından etkilenmiştir.
• Roman ve hikâyenin konularını İstanbul dışına çıkartmıştır.
• İlk kez köy yaşamı ve insanını konu edinmiştir. (Karabibik)

Bazı Hikâye Eserleri: Zavallı Kız, Bir Hatıra, Yadigârlarım, Sevda, Hâlâ güzel…

3) Recaizade Mahmut Ekrem:

• Millileşme ve Batılılaşmanın öncü ismidir.
• Tanzimat 2. dönemi başlatan ve Servetifünün dönemini hazırlayan kişidir.
• Hikâyelerinde realist olan sanatçının şiirleri romantiktir.
• Bütün yapıtlarında sanat için sanat anlayışını benimsemiştir.
• Araba sevdası edebiyatımızda ilk realist romandır.

Bazı Hikâye Eserleri: Saime, Muhsin Bey Yahut Şairliğin Hazin Bir Neticesi, Şemsa…

1. C) Servetifünün Dönemi Hikâye Genel Özellikleri

• Bu dönemdeki siyasi baskıdan ötürü içe kapanık, mutsuz, melankolik yazarlar vardır.
• Hikâye yapı unsurlarına dikkat edilmiştir.
• Mekân çoğunlukla İstanbul’dur.
• Kahramanlar genellikle üst tabakadan insanlardır.
• Gerçekçi tasvirler yapılmıştır.
• Ağır ve sanatlı bir dil kullanılmıştır.
• Batılı yaşam tarzını destekleyen kişiler, edebiyatı Batı’da olduğu gibi önemli bir uğraş olarak kabul etmiş ve ‘Sanat sanat içindir’ anlayışından yola çıkarak eserler üretmişlerdir.
• Tanzimatta görülen teknik kusurlar hemen hemen hiç yoktur.

Servetifünün Dönemi Önemli Sanatçıları

1) Halit Ziya Uşaklıgil:

• Türk edebiyatının Batılı anlamda ilk romanlarını yazmıştır.
• Geniş tasvirlere ve psikolojik tahlillere yer vermiştir.
• Romanlarında ağır bir dil kullanmış, Cumhuriyet ilanından sonra gelecekte anlaşılamayacağını düşündüğü için bunları sadeleştirmiştir.
• Romanlarında aydın kesimi ele alırken hikâyelerinde halkın arasına girmeye çalışmıştır.
• Maupassant yani olay hikâyeciliğini benimsemiştir.

Bazı Hikâye Eserleri: Bir Şi’r-i Hayal, Bir Yazın Tarihi, Solgun Demet, Hepsinden Acı, Aşka dair, Onu beklerken, İhtiyar Dost…

2) Mehmet Rauf:

• Halit Ziya’dan sonra bu dönemin en önemli yazarı kabul edilir.
• Yazar kahramanların kişisel özelliklerini, psikolojik yaşantılarını konu edinmiştir.
• Realizm ve natüralizmden etkilense de aşk ve sevgi konularını işlediği için eserlerinde romantizmin de etkileri görülür.

Bazı Hikâye Eserleri: Âşıkane, Kadın İsterse, Bir Aşkın Tarihi, Pervaneler Gibi, İhtizar…

3) Hüseyin Cahit Yalçın:

• Bu dönemde eleştiri yazılarıyla tanınmıştır.
• Olay anlatımında başarılı olsa da hikâyeleri teknik açıdan kusurludur.
• Sanat için sanat anlayışını savunmuştur.
• Eserlerinde İstanbul dışına pek çıkmamıştır.
• Batıya özenen zengin ve aydın kesimi işlemiştir.
• Fransızca’dan çevirdiği ‘Edebiyat ve Hukuk’ adlı makale Servetifünün dergisinin kapanmasına neden olmuştur.

Bazı Hikâye Kitapları: Hayat-ı Muhayyel, Hayat-ı Hakıkiyye Sahneleri, Niçin Aldatırlarmış.

1. D) Fecriati Dönemi Hikâye Genel Özellikleri

• “Sanat, şahsi ve muhteremdir.” cümlesiyle Türk edebiyatında beyanname ile kendilerini kamuoyuna tanıtan ilk edebi topluluktur.
• Edebiyat anlayışları, dil ve üslupları vb. Bakımından Servetifününculardan bir farkları yoktur.

1. E) Milli Edebiyat Dönemi Hikâye Genel Özellikleri

• Ömer Seyfettin, Ali Canip Yöntem ve Ziya Gökalp’in çıkarttığı ‘Genç Kalemler Dergisi’ bu dönemin öncüsü olmuştur.
• Ömer Seyfettin’e ait olan ve bu dergide yayımlanan ‘Yeni Lisan’ adlı makale yeni dil anlayışının manifestosu gibidir.
• Önceki dönemlerde mekân İstanbul’dur ancak bu dönemde mekân Anadolu’dur.
• Her tabakadan insana yer verilir.
• Realizm etiklidir.
• Köylü-aydın çatışması, savaş, toplumsal yozlaşma, din sömürücülüğü bu dönemin konularıdır.

Milli Edebiyat Dönemi Önemli Sanatçıları

1) Ömer Seyfettin:

• Hikâyeciliği meslek edinen ilk yazarımızdır.
• Olay hikâyeciliğinin Türk edebiyatında kurucu ismidir.
• Genellikle sürpriz sonla biten hikâyelerinde anlatımı daha etkili kılmak için destan, efsane ve atasözlerinden faydalanmıştır.
• Konuları genelde 20. yy.’da yaşam, maziye duyulan özlem, çocukluk anıları, tarihi kahramanlıklardır.

Bazı Hikâye Eserleri: Kaşağı, Ashâb-ı Kehf’imiz, Efruz Bey, Yalnız Efe, Gizli Mabet, Beyaz Lale…

2) Halide Edip Adıvar:

• Kurtuluş Savaşı’nda aktif rol oynayan aydın bir kadındır.
• Çoğunlukla kadın kahramanları anlattığı toplumsal hikâyelerini realist bir dille yazmıştır.
• Kahramanlarını çevreye göre konuşturmuş, gözleme önem vermiştir.
• Hikâyelerinde dili çok başarılı değildir. ‘Kılçıklı’ bir dil yapısına sahiptir.

Bazı Hikâye Eserleri: Harap Mabetler, Dağa Çıkan Kurt.

3) Yakup Kadri Karaosmanoğlu:

• Eserlerinde hep Anadolu’yu anlatma nedeni Millî Mücadele yıllarında memleketi dolaşırken görüp etkilenmesidir.
• Hikâyelerinde bireysel ve ailevi konuları işler. Toplum-birey çatışmasını ele alır.
• Zamanla hikâye anlayışı değişmiş ve daha sade bir dille, daha gerçekçi bir yolda ilerlemiştir.

Bazı Hikâye Eserleri: Bir Serencam, Rahmet ve Millî Savaş Hikâyeleri.

4) Reşat Nuri Güntekin:

• Anadolu insanının yaşantısını, sorunlarını, duygularını, inançlarını Türkçenin yalınlığıyla yazmıştır.
• Eserlerinde insan sevgisine geniş yer verir.
• Gözlemlerini duygulu bir anlatımla, bazen mizahla işlemiştir.

Bazı Hikâye Eserleri: Gençlik ve Güzellik, Boyunduruk, Recm, Roçild Bey…

5) Refik Halit Karay:

• Yazarlığına mizah öyküleriyle başlayan yazar, 1919’dan itibaren Türk öykücülüğüne yeni bir sayfa açmıştır.
• Sürgün olarak gittiği Anadolu’da gördüğü, çeşitli kesimlerden insanları canlandırdığı, ‘Memleket Hikâyeleri’ni’ 1919’da yayımlamıştır.
• Ardından 1922-38 yılları arasında sürgün edildiği arada ‘Gurbet Hikâyeleri’ni’yazdı.
• En önemli tutumu mizah olan yazar dergilerde ‘kirpi’ takma adıyla siyasi mizah yazmıştır.

Bazı Hikâye Eserleri: Gurbet Hikâyeleri, Memleket Hikâyeleri.

1. F) Cumhuriyet Dönemi Hikâye Genel Özellikleri

• 1930-40 arasında realizm akımının etkisiyle gerçekçi, gözleme dayalı hikâyeler yazılmıştır.
• Milli Edebiyat Döneminden Halide Edip, Yakup Kadri, Reşat Nuri’nin yanında Kenan Hulusi Koray, Sadri Ertem, Sait Faik Abasıyanık ve Sabahattin Ali de önemli eserler vermiştir.
• Toplumsal sorunları dile getiren yazarlar ‘sanat toplum içindir’ anlayışını benimsemişler ve sade bir dil kullanmışlardır.
• 1940’lı yıllarda 1. Dünya Savaşı sonrası toplumun durumu ve 2. Dünya Savaşı sonrası toplumdaki ahlaki çöküntü konuları işlenmiştir.
• 1950’li yıllarda memur, işçi, köylü, kasabalı ve kenar mahalle insanların sorunları ele alınır.
• 1960’lı yıllarda 50’deki aynı konular vardır ancak farklı olarak cinsellik de öyküye girer. Varoluşçuluk akımı önem kazanır.
• 1970’li yıllarda siyasi, toplumsal ve günlük olaylar işlenir. Kadının toplumdaki yeri, küçük insanın yaşam kavgası ve çocuklar için öyküler önem kazanır.
• 1980-90 yılları arasında birey merkezli öyküler önem kazanırken Güneydoğu Anadolu ve Doğu insanının sorunları ele alınmıştır.

Yazar: Kaan TURHAL