Roman Nedir?
Roman Nedir?
Edebiyat dünyasına açılan kapılar arasından belki de en büyük, en rahat, en konforlu, en geniş olanıydı roman.
Bir karakter, bir olay, belli-belirsiz bir zaman, bir mekâna bağlı kalma şartı olmadan birçok olay, kahraman, zaman, mekânı birbirine bağlayarak oluşturulan roman insana sunduğu bu konforlu alan ile epey çekici bir hale gelmiştir her zaman.
Bir düşünsenize hayatımıza nasıl da sinmiş, ne de çok sevilmiş, ne de çok bizden biri olmuş.
”Anlatsam roman olur…” sözünü herkesten duyabiliyoruz değil mi? Sanki kullanabileceğimiz başka bir tür yokmuş gibi.
Var elbette. Ama hangisi bize roman kadar geniş yetkiler verebilirdi ki?
Peki en akademik tanımıyla roman neydi?
⦁ Olmuş veya olabilecek olayların anlatıldığı uzun edebi metin türüdür.
⦁ Şahıs kadrosu, olaylar ve mekânın ayrıntılı olarak ele alındığı metin türüdür.
⦁ Romanın ilk örneği Cervantes’in 1605’te yazdığı Don Kişot’tur.
⦁ Türk edebiyatında roman Avrupa’dan çeviriler ile başlamıştır.
⦁ Yusuf Kamil Paşa’nın 1862 yılında Fenelon’dan çevirdiği Telamak ilk olması bakımından önemlidir.
⦁ Bizdeki ilk roman örneği Şemsettin Sami’nin 1872’de kaleme aldığı Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat‘tır.
⦁ İlk romanlarımızda doğu batı sorunu, cariyelik kurumu, ailenin çözülüşü, alafrangalık, eğitimsizlik, hürriyetsizlik gibi temalar işlenmiştir.
ROMAN TÜRLERİ VE ÖRNEKLERİ;
Konularına Göre Romanlar:
Romanlar konularına göre sekize ayrılabilir: Macera (Serüven) romanı, tarihi roman, sosyal roman, psikolojik roman (tahlil romanı),otobiyografik roman (Yaşam öyküsel roman),biyografik roman, fantastik roman, egzotik roman.
1) Tarihi Roman: Tarihteki olay ya da kişileri konu alan romanlardır. Yazar tarihi gerçekleri kendi hayal gücüyle birleştirerek anlatır. İlk örneğini Walter Scott “Vaverley” adlı eserirle vermiştir. Türk edebiyatında ilk örneği Namık Kemal’in “Cezmi” romanıdır.
2) Macera Romanı: Günlük hayatta her zaman rastlanmayan, şaşırtıcı, sürükleyici, esrarengiz olayları anlatan romanlardır. “Serüven romanları” da denir. Bir araştırma ve izlemeyi anlatan “polisiye roman” alışılmışın dışında uzak yerleri ve yaşamları anlatan “egzotik romanlar” da bu gruba girer. Dünya edebiyatında Stevenson’un “Hazine Adası”, Jules Verne’nin “İki Sene Mektep Tatili”, Daniel Defone’nin “Robinson Cruose” eserleri bu türdedir. Türk edebiyatında Ahmet Mithat Efendi’nin “Hasan Mellah”, “Dünyaya İkinci Geliş”, Peyami Safa’nın “Cingöz Recai” adlı eserleri bu türün en tanınmış örnekleridir.
3) Sosyal Roman: İnsan yaşamının sınırsız kültür birikimi içinde yer alan ve insanı derinden etkileyen toplumsal, siyasi olaylar, inançlar, gelenek ve görenekleri bazen eleştirel, bazen de bilimsel açıdan ele alıp anlatan romanlardır.
4) Psikolojik Roman (Tahlil Romanı): Dış alemdeki olaylardan çok, kahramanların iç dünyasını, ruh hallerini ele alarak kişilerin toplumla ilişkilerini, bunların birbirinden nasıl etkilendiklerini anlatan romanlardır. İlk örneği, Madame de La Fayette’nin “Princesse de Cleves” adlı romanıdır. Türk edebiyatında Mehmet Rauf’un “Eylül” adlı eseri ilk başarılı örnektir. Peyami Safa’nın “Matmazel Noralya’nın Koltuğu” eseri de bu anlayışla kaleme alınmıştır.
5) Otobiyografik Roman: Yazarın kendi yaşamını anlattığı romanlardır. Dünya edebiyatında Alphonse Daudet’in “Küçük Şey”, Türk edebiyatında Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Anamın Kitabı”, Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”, Necip Fazıl Kısakürek’in “Kafa Kağıdı” bu türün örnekleridir.
6) Biyografik Roman: Ünlü bir kişinin hayatının tamamını yahut bir bölümünü roman tekniği içinde anlatan romanlara ise biyografik roman denir. Dünya edebiyatında Alex Haley’in yazdığı “Malcolm X”, Türk edebiyatında Oğuz Atay’ın “Bir Bilim Adamının Romanı: Mustafa İnan” bu türe örnek gösterilir.
7) Fantastik Roman: Hayal gücüne dayanan romandır. 19. Yüzyılda ilimlerin gelişmesiyle yaygınlık kazanmıştır. Hüseyin rahim Gürpınar’ın “Gulyabani” romanı bu türde kaleme alınmıştır.
8) Egzotik Romanlar: Uzak, yabancı ülkeleri tanıtmak gayesiyle yazılan romandır. Piyer Loti’nin “İzlanda Balıkçısı” bu türe örnek verilir.
Akımlarına Göre Romanlar:
Akımlarına göre romanları genel olarak romantik roman, klasik roman, realist roman ve natüralist roman şeklinde dört başlık altında toplayabiliriz.
1) Romantik Roman: Romantizmin akımının etkisinde gelişen ve duygulu ve coşkulu bir anlatıma yer veren romanlara denir. Victor Hugo’nun ”Sefiller’i” Namık Kemal’in ”İntibah’’ı romantik romanlara örnek olarak gösterilebilir.
2) Klasik Roman: Eski zamanlardan günümüze kadar gelen, ünlü kişilerin yazdıkları ve hem kitleleri hem de romancıları yüzyıllardır etkileyen romanlara denir. Biçim kusursuzluğuna, akla ve sağduyuya dayanır. Madame De La Fayete’nin “La Princesse De Cleves” romanı klasik romanlar arasındadır. Şinasi’nin ”Şair Evlenmesi” Türk edebiyatında klasik eserlere örnek gösterilebilir.
3) Realist (Gerçekçi) Roman: Konusunu günlük hayattan seçen topluma ayna tutan, yazarın kendini ön plana çıkarmasından çok gözlemlerini aktardığı romanlara denir. Realist roman Stendhal’e göre “Yol boyunca gezdirilen bir ayna”dır. Balzac, G. Flaubert, Tolstoy, Charles Dickens, J. Steinbeck, Ernest Hemingway, Turganyev ve Stendhal’in romanları bu akımın özelliklerini taşır. Bizdeki ilk başarılı örneği, Recaizade Mahmut Ekrem’in “Araba Sevdası”dır.
4) Natüralist Roman: Olayları olduğu gibi aktaran, gerçeğin izinde olan natüralizmin etkisinde oluşturulan romanlara denir. Bilimsel araştırmalara bağlı kalarak kahramanların gözlemlerle seçildiği roman türüdür. Ancak bu roman türünde gözlemle yetinilmez; deneye de başvurulur. Üslup ikinci plana atılmıştır, kahramanlar bulundukları mahalli çevrenin diliyle konuşurlar. Yazarlar; bir bilim adamı, bir doktor edasındadır, aynı sebeplerin aynı sonuçları verdiğini söyleyen bilimsel ilkeye (determinizme) sıkı sıkıya bağlıdırlar. Emile Zola ve Maupassant romanları natüralist romanlardır. Nabizade Nazım’ın “Karabibik” adlı romanı edebiyatımızda bu akımın etkilerinin görüldüğü ilk romandır.
Bu türlere estetik roman, izlenimsel roman, dışavurumcu roman, sürrealist roman ve yeni roman gibi türleri de ekleyebiliriz.